Bu yazıda çocuğumuzla sağlıklı iletişimimize nelerin , neden dolayı engel olduğunu inceleyeceğiz.
Bir önceki yazıda çocuğun sorunu varken onu etkin dinlememiz gerektiğini, bize sorun yarattığında ise ben diliyle kendi derdimizi anlatmamız gerektiğini söylemiştim. Eğer böyle olmazsa, yani dinlememiz gerektiği zaman konuşursak, konuşmamız gerektiğinde de çocuğumuza ne yapmasını söyleyen daha doğrusu buyurgan “Sen Dili” ile konuşursak çocuğumuzla aramıza iletişişim engellerini koymuş oluruz.
İletişim engellerinin nasıl engel olduğunu aşağıdaki listeyi doldurduğunuzda anlayabilirsiniz. Siz neler hissedip neler yapmak istiyorsanız, bu engellerle karşılaşan çocuğunuz da aynı duyguları yaşayıp aynı şeyleri yapmak isteyecektir. Bundan emin olabilirsiniz. Çünkü duygular büyüklerde başka, küçüklerde başka değildir. Duygu duygudur ve herkes adını koyamasa da duygularının farkında ve etkisindedir. Zaten iletişim engelleri yaşattıkları olumsuz duygular nedeniyle iki kişi arasındaki iletişime engel olurlar.
İletişim Engelleri
Size eşiniz ya da bir büyüğünüz tarafından söylendiğini düşünün, hissettiğiniz duyguları ve ne yapmak isteyeceğinizi yazın.
1. Sabah erken kalkacaksın. Bırak artık şu kitabı, uyu.
2. Geldiğimde gri takımımı hazırlanmış bulmazsam fena olacak!
3. Anneme babama saygılı davranmalısın.
4. Zaman kazanabilmek için ev işlerini programlamalısın. Sabah çocuğu okula gönderdikten sonra önce çamaşırları makineye koy, sonra yemeği hazırla, yemek pişerken…
5. Bak canım, yaşam konusunda yeniden düşünmen gerekiyor. Hastalıkları da yaşamın doğal bir yanı olarak kabul etmek gerek. Hastalıklar olmasaydı sağlığın değerini bilemezdik……
6. Şu evin haline bak, çocuklara kötü örnek oluyorsun.
7. Sen çok yetenekli, becerikli, güzel, harika bir insansın. Seni kim beğenmez. (Oysa siz kendinizi o an çok kötü hissediyorsunuz.)
8. Şu kılığına bak, palyaço gibisin.
9. Beni kıskandırmaya çalışıyorsun.
10. Ne var bunda bu kadar üzülecek? İncir çekirdeğini doldurmaz. Kendini yarın çok daha iyi hissedeceksin, eminim.
11. (Birisi ile tartışmışsınız) Evet, anlatmanı istiyorum. Önce o mu konuştu yoksa sen mi? Sonra sen ne dedin? Peki o zaman o sustu mu?
12. (30 dakikadır arkadaşınızı yağmur altında beklemişsiniz) Amaan, birazcık geç kalmışsam ne olmuş yani? Hem yağmur suyu saçlarına iyi gelmiştir. Bırak şimdi kızmayı, biliyor musun bu sabah işe giderken ne oldu?
13. (Misafirliktesiniz, eşiniz:) Ayla Hanım ellerinize sağlık, yemekleriniz harikaydı. Biraz sevgili eşime ders verseniz de her akşam karavana yemekten kurtulsam.
14. Bu çocuğu başımıza sen çıkartıyorsun! Bunu adam olamayışından sen suçlusun!
Size söylendiğini düşündüğünüzde neler hissettiniz ve ne yapmak istediniz? Eğer içtenlikle yanıtlayabildiyseniz bu duygularınızı aşağıdaki örneklere transfer ederek çocuğunuzun da aynı ya da benzer duyguları hissedebileceğini kolaylıkla anlayabilirsiniz.
Aşağıdaki listede hissettiğiniz duygulara neden olan engellerin adını da bulacaksınız.
İletişimde Engeller
Çocuklar bir sorunla karşılaştıklarında ana babalar genellikle öğüt verme, kendi deneyimlerinden öğretici örnekler gösterme ya da sorunu çözümleyebilme amacıyla soru sorarak çocuğun derdine derman olmaya çalışırlar.. Tüm iyi niyetlerine karşın bu tür yaklaşımlar sorunu çözmek yerine, daha fazla sorun yaratma biçimine dönüşebilir ya da çocukla büyük arasındaki iletişime “engel” oluşturur.
İletişim Engellerine Örnekler:
1. Emir Vermek, Yönlendirmek
• Arkadaşının annesinin izin vermesi beni hiç ilgilendirmez, sen gece sokağa çıkamazsın.
• Televizyonun önünden kalk ve doğru odana gidip dersini çalış.
(Korku ya da aktif direnç yaratabilir. Söylenenin tersini denemeye davet edebilir. İsyankar davranışa ya da misillemeye yol açabilir. Çocuğa kendini önemsiz hissettirir.)
2.Uyarmak, Gözdağı Vermek
• Eğer bir cümle daha söylersen fena olacak.
• Eve zamanında dönmezsen bir daha izin alamazsın.
(Korku ve boyun eğme yaratabilir. Söz konusu edilen sonuçların gerçekten olup olmayacağını denemeye yol açabilir. Gücenme, kızgınlık ve isyankarlığa neden olabilir. Kendisine saygı duyulmadığını düşündürür.)
3. Ahlâk Dersi Vermek
• Yalan söylemek çok kötü bir şeydir.
• İki kişi konuşurken araya girmek ayıptır.
(Zorunluluk ya da suçluluk duyguları yaratır. Çocuğun durumunu daha da şiddetle savunmasına yol açar. Çocuğun sorumluluk duygusuna güvenilmediği izlenimini verir. Onun değerlerinin önemli olmadığını hissettirir.)
4.Öğüt Vermek, Çözüm ve Öneri Getirmek
• Bence bu sorunu öğretmenine açmalısın.
• Önce dersini çalış, sonra televizyon izle.
(Sorunlarını kendi başına çözemeyeceğini düşündüğümüzü gösterir. Çocuğun sorununu bütünüyle düşünüp, çeşitli çözümler üretip seçenekler denemesine engel olabilir. Bağımlılık ya da direnç yaratır.)
5.Öğretmek, Nutuk Çekmek, Mantıklı Düşünceler Önermek
• Eğer çocuklar küçükken evle ilgili bazı sorumluluklar alırlarsa, büyüdüklerinde herkesin beğenisini kazanan yetişkinler olurlar.
• Bu konuya birde şu açıdan bak, evet test tekniği düşünceyi geliştirmiyor ama üniversiteye girebilmenin tek anahtarı olduğu da bir gerçek.
(Savunucu tutumları ve karşı koymayı kışkırtır. Çoğunlukla çocuğun büyüğüyle iletişimini kesmesine ve artık onu dinlememesine neden olabilir. Bıkkınlık ve nefret uyandırabilir.)
6.Yargılamak, Eleştirmek, Suçlamak, Aynı Düşüncede Olmamak
• Kocaman kız oldun, odanı toplamayı halâ öğrenemedin.
• Bu çok çocukça bir davranış.
(Genellikle çocuklar yargı ve eleştirileri gerçek olarak algılar. Benlik saygısını aşındırır ve karşı eleştiri için kışkırtır.)
7.Övmek, Olumlu Değerlendirmeler Yapmak, Aynı Düşüncede Olmak
• Sen çok, çok güzel bir kızsın.
• Yaptığın resim fevkalâde olmuş, geleceğin sanatçısısın.
(Kendinden beklenilenin çok fazla olduğunu düşündürür. İstenilen davranışı yaptırabilmek için kullanılan bir manevra gibi algılanabilir. Çocuğun kendini algılayışı ile övgü birbirine uygun değilse kaygı ve kızgınlık yaratabilir. Alışkanlık yapar. Yokluğu eleştiri olarak algılanabilir.)
8.Ad Takmak, Alay Etmek
• Her şeyi de sen bilirsin, bilgiç.
• Şu kılığına bak, tıpkı bir palyaçosun.
(Çocuğun kendini değersiz hissetmesine, sevilmediği kanısına varmasına yol açabilir. Çocuğun özüne saygısı üzerinde çok olumsuz etkileri olabilir. Genellikle karşılık vermeye kışkırtır.)
9.Yorumlamak, Analiz Etmek, Tanı Koymak
• Bu davranışı benim ilgimi çekmek için yapıyorsun.
• Sen aslında arkadaşını kıskanıyorsun.
(Tehdit edici, tedirgin edici olabilir ve başarısızlık duygusu uyandırabilir. Çocuk kendisini korumasız ve köşeye kıstırılmış hisseder.)
10.Güven Vermek, Desteklemek, Avutmak, Duygularını Paylaşmak
• Her şey düzelecek, yarın kendini daha iyi hissedeceksin.
• Merak etme, öğretmenin bu kadarcık şey için seni cezalandırmaz.
(Çocuğun kendini anlaşılmaz hissetmesine neden olur. Kızgınlık duyguları uyandırır. Çocuk genellikle mesajı “kendimi kötü hissetmem yanlış” biçiminde algılar.)
11.Soru Sormak, Sınamak, Çapraz Sorgulamak
• Bu duyguları ilk ne zaman fark ettin?
• Ne kadar çalıştın, bir saat mi? Bu kadar çalışma ile iyi not alabileceğini mi düşünüyorsun?
(Yarı doğru yanıtlamaya, kaçamak yapmaya, yalana yol açabilir. Korku kaygı yaratabilir. Konuşma özgürlügünü sınırlar.Büyüğün endişesinden doğan sorunlara yanıt vermeye çalışan çocuk, kendi sorununu gözden kaçırabilir.)
12.Sözünden Dönmek, Oyalamak, Şakacı Davranmak, Konuyu Saptırmak
• Madem okula bu kadar kızıyorsun, dinamitlemeye ne dersin?
• Bırak şimdi bunlarla kendini üzmeyi, daha güzel şeylerden konuşalım.
(Çocuğa sorunların önemsiz ve saçma sapan olduğu anlamını verebilir. Kendisi ile ilgilenilmediğini, saygı duyulmadığını düşündürür. Güven duygusunu yok eder.)
13.Çocuğu Bir Başka Çocukla Karşılaştırmak
• Ahmet senden iki yaş daha küçük, ama senin yapamadığın her işi yapabiliyor.
• Senin bacakların Ayşe’ninkiler gibi güzel olsaydı mini etek sana da yakışırdı.
(Özüne saygısını aşındırır. Kızgınlık yaratır. Karşılaştırılan ve karşılaştırıldığı kişiden uzaklaştırır.)
14.Kızgınlık Duygusunu Birincil Duygu Olarak Göstermek
• Okuldan çıkalı kaç saat oldu, nerelerdesin?
• Bir daha sokakta elimi bırakacak mısın? Söyle, bırakacak mısın?
(Anlaşılmadığını, değerli olmadığını duyumsatır. Kızandan uzaklaştırır.)
İletişim engelleri neden engeldir?
1. Yaşattığı olumsuz duygular nedeniyle
2. Çocuğa söylemediklerinizi de söylediği için.
Çocuğunuzun bir derdi varken kendisinin çözmesi için fırsat vermediğinizde, kendi çözümünüzü söyleyiverip ne yapması gerektiğini anlattığınızda çocuk, kendisine söylemediklerinizi de kulaklarıyla değil, gönlüyle duyar:
“Sen benim kadar akıllı olmadığın için sorununu çözebileceğine güvenmiyorum. Senin sorununu ancak ben çözebilirim, sen beceremezsin. Hissettiğin duygular gereksiz, yanlış vs.”
Çocuk hissettiği bu duygular nedeniyle, kendini savunmaya çalışır, sizin gücünüze karşı baş etme yöntemleri geliştirir, inatlaşır, uzaklaşır ….. Çünkü böyle bir ilişki içinde kendini var ve değerli hissetmiyordur.
Özellikle çocuklar ergenlik çağına geldiklerinde kararlarını kendileri almak ister, duygu, düşünce ve değerlerine sahip çıkarlar ve bunlar ailesinde kabul görmediğinde başka bir deyişle kendini var ve değerli hissetmediklerinde, ailesinden uzaklaşıp kendisini yanında var ve değerli hissettiği kişi ya da örgütlerin içine girip varolmaya çalışırlar. Çünkü insanın doğasında birey ve ait olma gereksinimi vardır ve bu gereksinimler dengede olmalıdır.
İletişim engelleri genci evinde birey ve ait hissettirmez, tam tersini hissettirir.
İşte bu nedenle ruh sağlığı yerinde, kendine güvenen, atılgan çocuklar yetiştirmek isteyen anababaların iletişim engellerinden kaçınmaları esastır. İletişim engelleri doğal olarak çocuk benlik durumunu güçlendirir.
Gordon on iki tane engel sayıyor. Ben de iki tane ekledim. Bizim kültürümüzde büyüklerin iyi niyetle yaptıkları çocukları karşılaştırmak aslında çok büyük bir iletişim engelidir. Bir de kızgınlık duygusunun altındaki duyguları fark etmeden birincil duygu gibi ifade edilmesi de önemli bir iletişim engeli yaratıyor.
Yalnız unutmadan söylemeliyim ki iletişim engelleri her zaman engel değildir. Eğer sorunsuz zamanda iseniz engeller çocuk tarafından engel olarak algılanmaz. Örneğin bir becerisini gösteren çocuğunuza “ Aman ailenin Einstein’ı neler keşfetmiş yine?” diyerek şakalaşmanızın hiçbir sakıncası yoktur.
Fakat bazen sorunsuz zamanda yaptığınız bir şey, söylediğiniz bir söz çocukta rahatsızlık yaratabilir, yani engel olarak algılanabilir. Sorun yokken sorun yaratabilirsiniz. O zaman yapılacak iş hemen etkin dinlemeye geçerek durumu dengelemektir.
Ama 2,6,13 nolu gibi acımasız engeller vardır ki her zaman engeldirler.
İletişim engelleri uyarlanmış çocuk benlik durumunu güçlendirir.
Çalışmalar: Size yapılan ve yaptığınız iletişim engellerini fark etmeye çalışın.
Size yapıldığında duygularınızın adını koymaya çalışın. Çocuğunuza yaptığınızda ne hissetmiş olabileceğini düşünmeye çalışın.
Önümüzdeki yazıda dinleme konusuna geçeceğiz.
Tüm uğraşlarınız kolay gelsin.
Sevgilerimle.
(Birsen Özkan yazılarından metin ya da resimlerden alıntı yaparken lütfen yazarın adını belirtiniz. Kaynak göstermeden alıntı yapmak 5846 sayılı fikir ve sanat eserleri yasasına göre suçtur.)