“Övgüye başka bir seçenek de çocuğun söylediklerini ve yaşadıklarını empatik anlama ve kabul ileten sözlü tepkidir. Önce kulağınızla dinler, sonra da ağzınızla anladığınızı kanıtlarsınız. “
Bir annenin övgü isteme etkisinden kurtulamamış çocuğunu etkin dinlemesine bir örnek:
Çocuk: Odamı artık düzenli tutabiliyorum değil mi?
Anne: Galiba öyle olduğunu düşünüyorsun.
Çocuk: Evet eskisinden biraz daha iyi.
Anne: Birkaç fark söyleyebilir misin?
Çocuk: Evet ama hala çöp sepetini boşaltmayı unutuyorum.
Anne: Sepeti boşaltmayı sevmediğin için hatırlamakta zorlanıyorsun.
Çocuk: Öyle oluyor, hatırlamak için bir şeyler yapmalıyım.
Siz de bu diyalogu ilk okuduğunuzda, aaa çocuk annesinden takdir istedi ama annesi takdir etmedi oldu mu şimdi ya, çocukcağız basit bir övgü beklemişti sadece diye düşünmüş olabilirsiniz benim gibi. Ama anne ?aa evet yavrum aferin çok güzel düzenli tutuyorsun artık odanı? gibi klasik bir övgü cümlesi söyleseydi ne olurdu bakalım bakalım:
1- Anne babasından övgü isteyen çocuklar, kendi haklarında kendi değerlendirmelerini kendileri yapmayıp anne babadan bekledikleri için hayatları boyunca başkalarının onaylarıyla mutlu oluyorlar. Bu çocukları kendilerini değerlendirmelerini öğretmek gerekir. Yukarıdaki diyalogta anne “Galiba öyle olduğunu düşünüyorsun.” Dedikten sonra çocuk kendisi hakkında kendi değerlendirmesini yaptı. “Evet eskisinden biraz daha iyi.” Dedi. Ama anne hemen çocuğu övmeye geçseydi, çocuk kendisiyle ilgili bir değerlendirme yapmayacaktı. Belki diyalog hemen bitecekti.
2- Anne çocuğa değerlendirme hakkı verdi ve ikinci cümlesiyle de bunu sürdürdü. “Eskisinden biraz daha iyi” diyen çocuğa “evet yavrum eskisine göre çok iyi” demedi. ?Birkaç fark söyleyebilir misin??dedi. Çocuğu değerlendirme odağı olarak tuttu. Bunun ne yararı oldu? Çocuk çöp sepetini boşaltma sorununu dile getirdi. Çünkü durumu kendisi değerlendiriyordu.
“Çocukların değerlendirme odağı olarak tutulmasının iki önemli yararı vardır: 1- Çocuğun kendi sorununa çözüm bulmasına kapı açılır. 2- Anababa çocuğun sorumluluk duygusunun gelişmesine olanak verir.”
Anne fark sormak yerine eve eskisine göre iyi deseydi, muhtemelen diyalog yine burada bitecekti.
3- “Sepeti boşaltmayı sevmediğin için hatırlamakta zorlanıyorsun.” diyerek anne çocuğun duygularını dile getirdi. “Evet çöp sepetini unutuyorsun maalesef” deseydi kendi duygularını dile getirmiş olacaktı. En başta “Galiba öyle olduğunu düşünüyorsun.” diyerek de çocuğun duygularını dile getirmişti. Aferin oğlum odanı artık çok düzenli tutuyorsun deseydi, çocuğun duygularını değil kendi memnuniyet duygusunu dile getirmiş olacaktı.
Anne kendi duygularını dile getirmek yerine çocuğun duygularını anlamayı seçti. Oğlunun ne düşündüğünü öğrendi. (Çocuklarımızın ne düşündüğünü öğrenmek büyük başarıdır) Başta övgü verseydi, konuşma bitecek çocuğun ne düşündüğünü öğrenmeyecekti.
4- Değerlendirme odağı olan çocuk, annesinin “Sepeti boşaltmayı sevmediğin için hatırlamakta zorlanıyorsun” şeklindeki yol göstermesiyle hatırlama sorunu olduğunu anladı ve hatırlamak için bir şeyler yapmalıyım diyerek kendi sorununa çözüm üretti.
Kısaca özetlersek anne başta övgü verseydi diyalog en başta bitecek ve,
1- Çocuk kendini değerlendirmiş olmayacaktı, annesinin değerlendirmesini önemseyen hali devam ederdi.
2- Çocuk değerlendirme yapmadığı için, çöp sepetini boşaltma sorununu dile getirmeyecekti.
3- Anne sürekli kendi duygularını dile getirseydi, çocuğun duygularını dile getirmemiş olacak ve ne düşündüğünü öğrenemeyecekti.
4- Çocuk çöpü boşaltma sorununa çözüm aramayacaktı. Övgü aldım ya bu bana yeter diyecekti.
Bir diyalogtan bu kadar sonuç çıkıyor işte.
Çocuklarımızın övgü isteyen hallerine böyle etkin dinleme ile cevap vermenin, hem çocuk hem de yetişkin açısından çok daha güzel sonuçlar getirdiği yukarıdaki diyalogtan rahatlıkla anlaşılıyor. Etkin dinleme ile ilgili başka kaynaklara bakarak da bilgi edinebilrsiniz.
Hani hep denir ya çocuğunuzu dinleyin dinlemek çok önemli diye. İşte çocuğu dinleyip, çocuğu dinlediğimizi çocuğa göstermenin bir yolu etkin dinleme.
Etkin dinleme, tıpkı olumlu ben iletisi gibi sadece övgü yerine değil, çocukların istenmeyen davranışlarının değiştirilmesinde de kullanılan bir yöntem. Bu kullanımı da ileride gelecek.
Şimdilik bu kadar.
Ödüller ve övgüler ile ilgili son bir yazı daha var. Sonra yepyeni bir bölüm başlayacak…
* Alıntılar ‘Çocukta İç Disiplin Mi, Dış Disiplin Mi?’ isimli kitaptan yapılmıştır. Dr. Thomas Gordon, Sistem Yayıncılık