Çok olumlu bir geri dönüşümü varmış hissi veren ve çok kullanılan bir ödül, övgü.
“Ana babalar ve öğretmenler çocukları cezalandırdıkları zaman duydukları suçluluğu onları övdüklerinde duymazlar. Övgü herkesin istediği, gereksinim duyduğu bir şeymiş gibi gelir insana. Bütün bu nedenlerle çok kullanılır. Yetişkinlerin, çocukların yapmalarını istedikleri şeyleri övgünün onlara yaptıracağına büyük güvenleri vardır.”
“Aslında çoğu zaman etkisizdir ve yetişkin-çocuk ilişkisine zarar vermektedir. Ayrıca övgü çocuktaki bir dizi istenmeyen antisosyal kişisel özelliği ortaya çıkarabilir.”
– Övgü Nedir?
Güzel resim yapıyorsun.
Çok doğru bir iş yaptın.
Hiç yaramazlık yapmadın.
Ödevlerini daha iyi yapıyorsun.
Yazarımız Thomas Gordon övgüyü “olumlu değerlendirme” olarak tanımlamış. Ancak ince bir noktaya da dikkat çekmiş. Övgüde yaptığınız olumlu değerlendirme”sen” öznesi kullanılarak yapılandır demiş. Övgü, sen iletisi kullanılarak yapılan olumlu değerlendirmedir demiş.. Gizli sen öznesini görmek için cümlelere bir daha bakalım.
Güzel resim yapıyorsun. (SEN yapıyorsun)
Çok doğru bir iş yaptın.(SEN yaptın)
Hiç yaramazlık yapmadın. (SEN yapmadın)
Ödevlerini daha iyi yapıyorsun. .(SEN yapıyorsun)
Sen öznesi kullanılarak yapılan övgüler anne babalara sorun olarak geri dönüyormuş.
Sen kullanmadan yapılabilecek olumlu değerlendirme örneğiyse şöyle:
“Bu akşamki yardımın benim için çok değerliydi, çünkü çok yorulmuştum.”
Sen iletisiyle olsaydı: “Bu akşam bana çok yardım ettin, çok düşüncelisin”
Nedir övgüyü zararlı yapan, nedir iyi bildiğimiz övgünün kötü tarafları?
1. Övgü İçindeki Gizli Gündem
“Her övgü tümcesinin ardında çocuğu değiştirmek için söze dökülmemiş bir amaç gizlidir. Ben buna “gizli gündem” diyorum; çünkü yetişkinin amacı hiçbir zaman açıkça belirtilmez.”
“Baba oniki yaşındaki kızına “O elbisenin içinde çok güzel görünüyorsun” deyince söze dökmediği gizli gündemi “Keşke blucin yerine daha sık elbise giysen” olabilir.”
Yaptığımız övgülerin gizli gündemlerini bir düşünelim.
“Bugün hiç yaramazlık yapmadın, beni hiç üzmedin aferin sana?” diyen annenin gizli gündemi “Hep böyle olsana” dır.
“Bu ara derslerine çok güzel çalışıyorsun, notların da çok iyi” diyen ebeveynin gündemi de “neden hep böyle değilsin” olabilir.
– Çocukları böyle övüp onların olumlu davranışlarını pekiştirmeye çalışmanın ne zararı vardır?
“Çocuklar övgüyü bu biçimiyle kullanan ana babaları ve öğretmenleri yönlendirici, denetleyici, ve dürüst olmayan kişiler olarak algılar.”
Demek ki çocuklar övgümüzde dürüst olduğumuza inanmıyorlar. Çünkü övgümüzdeki gizli gündemi çoğunlukla anlıyor, ve istediğimiz bir şeyi yaptırmak için kendisini övdüğümüzü hissediyorlar. Övgümüze değer vermiyorlar.. Tam tersi güvenlerini yitiriyorlar.
Çocuklardaki yüksek başarı nedenlerini araştıran araştırmacıların açıklaması ile bitirelim:
“Çocuğunu sürekli öven anne/babanın bunu onu boyun eğmeye zorlamak amacıyla yaptığı kesindir. Böyle bir övgünün içten olmadığı ve hak edilmediği çocuk tarafından bilinir.”
* Alıntılar ‘Çocukta İç Disiplin Mi, Dış Disiplin Mi?’ isimli kitaptan yapılmıştır. Dr. Thomas Gordon, Sistem Yayıncılık